Κυριακή 18 Ιανουαρίου 2009

Σπάνια λάμψη


Ηταν η λαμπρότερη κοσμική έκρηξη που παρατηρήθηκε ποτέ και οι αστρονόμοι ακόμα συζητούν με θέρμη για τις συνέπειες αυτής της αστρονομικής παρατήρησης. Ηδη, όμως, η γιγαντιαία έκλαμψη της 27 Δεκέμβρη 2004, που εμφανίστηκε σε ένα παράξενο άστρο του γαλαξία μας, δίνει μερική λύση σε ένα υπερδεκαετές αστροφυσικό μυστήριο. Τέτοιες αναλαμπές σε μάγκνεταρς (μαγνητοαστέρες) που βρίσκονται σε μακρινούς γαλαξίες ίσως εξηγούν κατά ένα ποσοστό μια συγκεκριμένη κατηγορία αναλαμπών ακτίνων γάμα, για τις οποίες μέχρι τώρα δεν υπήρχε εξήγηση.
Παρά την απόσταση των 50.000 ετών φωτός, η λάμψη του Δεκέμβρη ήταν φωτεινότερη από την πανσέληνο. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν την είδε κανείς, γιατί η έκλυση της τεράστιας ενέργειάς της έγινε στο τμήμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος όπου βρίσκονται οι ιδιαίτερα υψηλής ενέργειας ακτίνες γάμα, δηλαδή σε μη ορατό τμήμα του φάσματος. Την έκρηξη κατέγραψε ένα αμερικανικό διαστημικό τηλεσκόπιο ειδικά κατασκευασμένο για τέτοιου είδους φαινόμενα, που είχε τεθεί σε τροχιά μόλις πέντε βδομάδες νωρίτερα.
Μάγκνεταρς σαν το SGR 1806-20, όπου έγινε η έκρηξη του 2004, είναι αστέρες νετρονίων με μαγνητικό πεδίο έως και ένα τετράκις εκατομμύριο ισχυρότερο του μαγνητικού πεδίου της Γης. Ενα τέτοιο μαγνητικό πεδίο θα μπορούσε να τραβήξει τα κλειδιά από την τσέπη σας ακόμα κι αν το μάγκνεταρ βρισκόταν σε απόσταση ίση με την απόσταση της Σελήνης. Δεν είναι μάγκνεταρς όλοι οι αστέρες νετρονίων. Σαν αιτία της έκλαμψης θεωρείται ένα είδος αστρικού σεισμού που προκλήθηκε από το μαγνητικό πεδίο και αναδιάταξε απότομα τη μορφή του. Η ταλάντωση του αστέρα νετρονίων λόγω του σεισμού καταγράφηκε σαν διακύμανση της ισχύος των εκπεμπόμενων ακτίνων Χ με συχνότητα 94,5 Χερτζ (κύκλοι το δευτερόλεπτο). Η ενέργεια που απελευθερώθηκε μέσα σε ένα δέκατο του δευτερολέπτου είναι όση εκπέμπει ο Ηλιος μέσα σε 150.000 χρόνια! Επειδή η έκρηξη δεν κατέστρεψε τον αστέρα, δεν αποκλείεται το φαινόμενο να επαναληφθεί.
Οι αστέρες νετρονίων προκύπτουν όταν ένα άστρο μεγάλης μάζας καταρρεύσει βαρυτικά μετά την κατανάλωση του πυρηνικού καυσίμου του (υδρογόνο). Τότε, ανάλογα με την αρχική μάζα του άστρου αυτό μετατρέπεται σε αστέρα νετρονίων ή σε μαύρη τρύπα. Τα νετρόνια του αστέρα, που προκύπτουν από την ένωση πρωτονίων και ηλεκτρονίων, είναι τόσο πυκνά τοποθετημένα, που μια κουταλιά από το υλικό του ζυγίζει πάνω από ένα δισεκατομμύριο τόνους! Αν ο Ηλιος μας γινόταν αστέρας νετρονίων θα είχε διάμετρο μόλις 16 χιλιομέτρων! Οι αστροφυσικοί θεωρούν ότι οι αστέρες νετρονίων αποτελούνται από ένα στερεό φλοιό που επιπλέει πάνω στον υπέρρευστο πυρήνα, αλλά πιο ασφαλή συμπεράσματα θα μπορέσουν να βγουν μόνο από τη μελέτη φαινομένων όπως οι σεισμοί σε τέτοια άστρα.
Εκρήξεις σαν του Δεκέμβρη του 2004, που πιθανότατα συμβαίνουν και σε άλλους γαλαξίες, θα μπορούσαν να εξηγήσουν ορισμένες από τις σύντομες (μέχρι 2 δευτερόλεπτα) εκλάμψεις ακτίνων γάμα που καταγράφουν τα αστρονομικά όργανα. Οι αναλαμπές αυτές δεν μπορούν να εξηγηθούν από το μοντέλο των εκρήξεων υπερκαινοφανών αστέρων που οδηγούν σε εκλάμψεις με διάρκεια αρκετών δευτερολέπτων έως και λεπτών. Οι υπόλοιπες σύντομες αναλαμπές εξηγούνται με βάση τη βίαιη συνένωση δύο αστέρων νετρονίων που περιφέρονται το ένα γύρω από το άλλο. Η τοποθέτηση σε τροχιά ενός ακόμη δορυφόρου - τηλεσκοπίου τον Απρίλη του 2005 αναμένεται να δώσει πιο σίγουρες απαντήσεις στο ζήτημα των σύντομων αναλαμπών ακτίνων γάμα.

Δεν υπάρχουν σχόλια: