ΦΥΤΑ ΚΑΙ ΜΥΘΟΙ

α. Φυτά στη Μυθολογία Οι στενές σχέσεις που είχαν οι αρχαίοι με τον κόσμο των φυτών, εκδηλώνονται στη λέξη “χλωρίς”, που ήταν και το όνομα της ομώνυμης θεάς της βλάστησης στην ελληνική μυθολογία. Ο μύθος είναι η έκφραση του βάθια ριζωμένου ενδιαφέροντος που ο αρχαίος άνθρωπος αισθανόταν για κάθε πράγμα που συνέβαινε στη φύση. Το αιώνιο “γίγνεσθαι και αφανίζεσθαι” ήταν για τους αρχαίους θεία συναρμογή. Γι’ αυτό αφιέρωναν στους θεούς τους ορισμένα δέντρα. Σύμφωνα επίσης με την παράδοση, πολλά φυτά χρωστούν την ύπαρξή τους σε θεούς και ήρωες ή είναι στενά συνδεδεμένα με τις μυθολογικές ιδέες των αρχαίων. Πολλά ονόματα φυτών προέρχονται από ονόματα θεών, άλλα φυτά είναι μεταμορφωμένες νύμφες. Αναφέρουμε παρακάτω μερικά παραδείγματα:
• Το πλατάνι ήταν δώρο των θεών που έπρεπε να το λατρεύουν και το θαύμαζαν ακόμα για τη μακροζωία του. • Τον σφένδαμνο τον θεωρούσαν ότι βρισκόταν στην εξουσία του Φόβου, τον δαίμονα της φρίκης και συνοδό του ‘Αρη. • Η δρυς (βελανιδιά) ήταν αφιερωμένη στον παντοδύναμο Δία. • Το αειθαλές πεύκο της Μεσογείου (Χαλέπειος πεύκη) ήταν το αγαπημένο δέντρο της θεομήτορος Ρέας, κόρης του Ουρανού και της Γης, και σύμβολο του συνδέσμου ουρανού και γης. • Το έλατο ήταν αφιερωμένο στον θεό των βοσκών Πάνα. • Η δάφνη ήταν αφιερωμένη στον θεό Απόλλωνα - ήταν μια νύμφη, που η μητέρα της Γη, στην οποία κατέφυγε για ν’ αποφύγει τον έρωτα του θεού Απόλλωνα, τη μεταμόρφωσε σε δέντρο. ‘Ηταν σύμβολο νίκης, δόξας και τιμής. • Η άσπρη λεύκα συμβόλιζε τη χθόνια λατρεία. Η σκούρα πλευρά του φύλλου ήταν ο κάτω κόσμος και η ανοιχτή πλευρά ο πάνω. Η λεύκα ήταν το δέντρο του Ηρακλή. • Η ροδιά ήταν αφιερωμένη στην θεά Ήρα, προστάτιδα του γάμου και της γέννησης, και σύμβολο επίσης της ζωής και της ευκαρπίας. • Η σμυρτιά είχε προστάτιδα τη θεά Αφροδίτη. Η συσχέτισή της με το γάμο επικράτησε πολλά χρόνια και ακόμη και σήμερα οι νύφες φορούν στεφάνια σμυρτιάς. • Το κλήμα ήταν ανακάλυψη του Διόνυσου και αφιερωμένο στον ίδιο. • Η ελιά ήταν το έμβλημα της θεάς Αθηνάς και το σύμβολο της νίκης και της ειρήνης. Ήταν ακόμα στενά συνδεδεμένη με τη λατρεία των θεών. • Ο νάρθηκας ήταν αφιερωμένος και αυτός στον θεό Διόνυσο. με το βλαστό του, σύμφωνα με το μύθο, ο Προμηθέας έφερε τη φωτιά στη γη. • Η μελία ή μέλεγος, είναι το φυτό που χρησιμοποιήθηκε για την ιστορία της δημιουργίας του ανθρώπου. Το λουλούδι του μοιάζει με τα σύννεφα πριν την καταιγίδα και οι αρχαίοι έβλεπαν σ’ αυτό μια ουράνια παρουσία. Η Νέμεσις, θεά της δικαιοσύνης, βαστά ένα κλαρί μελιάς στο χέρι, σύμβολο της σκληρότητας και της νηφαλιότητάς της. • Η θεϊκή αγγελιοφόρος Ίρις έδωσε τ’ όνομά της στ’ ομώνυμο λουλούδι (αγριόκρινος). Ο ρόλος της ήταν να συνοδεύει τις ψυχές των κοινών θνητών στους τόπους της αιώνιας ειρήνης από τη διαδρομή τ’ ουράνιου τόξου. • Ο νάρκισσος πήρε τ’ όνομά του απ’ τον ομώνυμο γιό του θεού Κηφισού και μιας νύμφης των δασών. • Η ανεμώνη είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον Άδωνη. Η σύντομη ζωή του συμβολίζει τον πρόωρο θάνατό του και το γρήγορο πέρασμα της νεότητας. • Η καλαμιά ήταν μια Αμαδρυάδα, που για να μη την πιάσει ο Πάνας, οι αδελφές της τη μεταμόρφωσαν σε φυτό. Και είναι ακόμα πολλά τα φυτά που παρόμοια συνδέονται άμεσα με τη μυθολογία των αρχαίων.

β. Συμβολισμός των φυτών Φυτά σαν σύμβολα των θεών στην Αρχαιότητα Βότανα και άλλα φυτά συνδέονταν πολύ γενικά με τους θεούς, παίζοντας ένα ρόλο στους μύθους, στις θυσίες ή σε άλλες μορφές ιεροτελεστίας. Σε Έλληνες και Ρωμαίους υπάρχουν συχνές αναφορές φυτών ως συμβόλων. Π.χ. η άμπελος ήταν αφιερωμένη στον Βάκχο, ο σίτος στη Δήμητρα, η βατομουριά στον Κρόνο, η φοινικιά στο Δία, η κρανιά στον Άρη, η μουριά στον Ερμή, ο δυόσμος στην Περσεφόνη, ο πλάτανος στην Ελένη, ο νάρκισσος στις Μοίρες κλπ.

Φυτά σαν σύμβολα των Αγίων (Χριστιανισμός) Στον Χριστιανικό συμβολισμό, το τριφύλλι το αμφίβολο αναπαριστά την Αγία Τριάδα. Ο συμβολισμός του Αγίου Πνεύματος με το γεράνι είναι επίσης πολύ γνωστός και τα εφτά δώρα Του συμβολίζονται με τα εφτά πέταλα. Η Παρθένος Μαρία συμβολίζεται με τον άσπρο κρίνο ενώ το τριαντάφυλλο είναι αφιερωμένο στη Μαρία τη Μαγδαληνή. Στη λαογραφία ορισμένα φυτά έχουν πάρει τις ονομασίες αγίων. Τέτοια παραδείγματα είναι το σπαθόχορτο που πήρε τ’ όνομα του από τον Άγιο Ιωάννη, το σταυράγκαθο από τον Άγιο Βαρνάβα κλπ.

Φυτά σαν σύμβολα ιδεών-συνηθειών-αρετής (Χριστιανισμός) • το τριαντάφυλλο τη φιλανθρωπία • η ελιά την ειρήνη • η μυρτιά την ευσπλαχνία • το λουλούδι της πορτοκαλιάς την αθωότητα • η βατομουριά τη ζήλια • η παπαρούνα την οκνηρία • ο κέδρος την υπερηφάνεια • ο αμάραντος την αθανασία • οι σπόροι του σιναπιού την παντοδυναμία • ο φοίνικας τη νίκη.